πηγαίνοντας προς το 6ο antifa LIVE, να ξαναθυμηθούμε ένα τραγούδι και μια συνέντευξη από το προηγούμενο…
Κώστας: Κοιτάζοντας το κοινό στη χτεσινή συναυλία, που είχε αρκετά κοινά με το live στο Βύρωνα (ANTIFALIVE vol. 2) που είναι επίσης γειτονιά, σκεφτόμουνα πως υπάρχει πλέον αυτή η κοινότητα, που δε συγκροτείται με τυπικούς όρους αλλά αντιστοιχεί κάπως σ’ αυτό που στην αμερική αποκαλούν conscious rap, το «συνειδητό χιπ χοπ». Που αν και έχει τις ρίζες της στο παρελθόν αρχίζει να δημιουργεί έναν διακριτό πόλο στο χιπ χοπ.
Μήτσος: Για την Ελλάδα μιλάς…
Κώ: Ναι. Το λέω γιατί στο παρελθόν υπήρχαν κάποια -λίγα- σχήματα με αντιεξουσιαστικό στίχο και πρακτικές, όπως οι Παραβάτες στις αρχές του ’00, τα οποία συνδέονταν με έναν οργανικό τρόπο με τον αντεξουσιαστικό χώρο, ενώ σήμερα υπάρχουν πολύ περισσότερα σχήματα που είναι όμως και πιο διάχυτα κοινωνικά. Και βάζουν κεντρικά και τη συνειδητότητα του χιπ χοπ αλλά και το αντιφασιστικό. Αυτό σχετίζεται ας πούμε και με την ιστορία του hit ‘n’ rap;
Κακοτέχνης: Αυτό όντως υπάρχει και υπάρχει επίσης και μία συνέχεια. Τα παλιότερα σχήματα παρότι ήταν μέσα στην δισκογραφία είχαν έντονα πολιτικοποιημένο στίχο στην πλειοψηφία τους.
Μ: Για ποια σχήματα μιλάς;
Κ: Active Member, FFC, Razastarr ακόμη και οι TXC στον πρώτο τους δίσκο. Αυτοί και άλλοι άσκησαν μια επιρροή μέσα από τους στίχους με έναν κοινωνικό, πολιτικό ακόμη και αντιεξουσιαστικό προσανατολισμό κάποιες φορές. Οι Active Member είχαν πολλά πολιτικά και κοινωνικά τραγούδια, όπως εκείνο που αναφερόταν στην καταπάτηση των δικαιωμάτων των εργατών στην ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη στο Πέραμα («Θυσία σε βρώμικο βωμό»). Κι αυτό επηρέασε αρκετούς ακόμη κι αν δεν ήταν low bappers. Αυτό το γενικό πνεύμα, μπορούμε να πούμε πως πήρε σάρκα και οστά στις αρχές του ’00, μεταξύ άλλων με τους Παραβάτες και τον Differ. Που οι συγκεκριμένοι τελικά σχεδόν συνέδεσαν την παράδοση του DIY και τις καταλήψεις με το χιπ χοπ. Αν ανοίξει κανείς το booklet από το cd τους «Παραβάτες στη χώρα των ρουφιάνων», θα διαβάσει ξεκάθαρα το εξής: είμαστε χιπ χοπ αλλά και DIY και αναρχικοί. Αυτό που ξεκίνησε με τους Παραβάτες και συνεχίστηκε με την Hit ‘n’ Rap, ήταν πως βρέθηκε ένα σύνολο συγκροτημάτων και ατομικοτήτων με ένα μίνιμουμ πλαίσιο που έλεγε πως μας ενδιαφέρει να κάνουμε αυτή τη μουσική χωρίς περιορισμούς. Το τότε δισκογραφικό περιβάλλον του χιπ χοπ ήταν πολύ ασφυκτικό.
Μ: Για τις αρχές των ’00s μιλάς;
Κ: Ναι για τότε μιλάω. Και εκ των υστέρων συνειδητοποιώ πως τότε οι εταιρείες δεν ενδιαφέρονταν για σχήματα με πολιτικό ή κοινωνικό στίχο και ίσως γενικά για νέα hip hop σχήματα. Υπήρχαν τα μεγάλα ονόματα, που σιγά σιγά είτε ξέφτιζαν είτε σταματούσαν, κι από κει και πέρα δεν έβγαιναν καινούριες δουλειές πλην εξαιρέσεων παρότι παράγονταν πολύ υλικό . Γι’ αυτό και οι ΒΗΤΑΠΕΙΣ που τότε είχαν πρωτοεμφανιστεί για παράδειγμα, και δεν προέρχονταν από κάποιο πόλιτικό χώρο, ξηγήθηκαν DIY κι έβγαλαν το cd τους μόνοι τους. Σ’ αυτό το περιβάλλον, δημιουργήθηκε η αναγκαιότητα να γίνει μια στροφή. Και η Hit ‘n’ Rap, ήταν από τις πρώτες ομάδες που συνέβαλε καθοριστικά σε αυτήν·δηλαδή στο να προσανατολιστεί ένας κόσμος στο DIY αλλά και στις ανιεξουσιαστικές ιδέες γενικότερα…Πριν όμως αναφερθώ στο conscious rap που αποτελεί κάτι πιο ευρύ από το DIY ρεύμα να πω γενικά ότι η hiphop κοινότητα στο παρελθόν αλλά και σήμερα αφορούσε ένα σύνολο ανθρώπων που συναντιόντουσαν σε συναυλίες, δισκάδικα ή low profile μεταναστομάγαζα στα Πατήσια που έλεγε κι ο Παράξενος στην κουβέντα που είχατε δημοσιεύσει. Το conscious rap εκπροσωπείται από ένα υποσύνολο των παραπάνω και μπορεί να μην έχουν γνωριστεί όλοι μεταξύ τους αλλά από διάφορες απόψεις εκπροσωπούν το ίδιο πράγμα. Που έχει να κάνει με τη μουσική αλλά και το να γράφεις κάτι που έχει να στείλει ένα μήνυμα.
Κώ: Έχω μία μικρή ένσταση ή καλύτερα ερώτηση. Δε νομίζεις πως όχι το 2002 αλλά αργότερα -και καθώς η καθημερινή ζωή άλλαζε-, ήταν όλο και περισσότεροι αυτοί που συνειδητοποιούσαν πως το mainstream χιπ χοπ των κλάμπ, των εταιρειών κλπ, δεν ήταν το χιπ χοπ που ονειρευόντουσαν και γούσταραν; Ότι, στην τελική, το χιπ χοπ αυτό δε τους χωρούσε γιατί δε μιλούσε πια για την δική τους ζωή.
Κ: Εγώ πιστεύω πως χιπ χοπ επιλέγεις να κάνεις για να πεις πράγματα. Κι αν δεν υπάρχουν οι όροι να το κάνεις, έτσι ή αλλιώς θα τους δημιουργήσεις. Θα κάνεις κάτι μόνος σου. Αναγκαστικά…
Μ: Έτσι ακριβώς γεννήθηκε το χιπ χοπ…
Κ: Ναι, οπότε αυτό που κρατάω από αυτά που ειπώθηκαν είναι το χιπ χοπ που προβαλλόταν ήταν πλήρως αποξενωμένο από αυτούς που το άκουγαν. Στο χιπ χοπ είναι πολύ κεντρικο το αίσθημα του crew, της κοινότητας. Σε κάθε συναυλία θα έρθει κάποιος που τον ξέρεις περισσότερο ή λιγότερο και θα σου ρίξει μια ρίμα και θα σε ρωτήσει αν σου αρέσει. Ή όταν ραπάρει κάποιος στη σκηνή, θα έρθουν άλλοι πέντε να ραπάρουν κι αυτοί. Εϊναι όλοι ριμαδόροι, παραγωγοί, τα πάντα…
Μ: Όπως στο live στο Παπουτσάδικο…
Κ: Ναι, κι αυτό είναι το ωραίο. Πως όλοι πρέπει να έχουν -και έχουν- λόγο με τα μικρόφωνα να είναι πάντα ανοιχτά. Οπότε όταν αυτό αρχίζει και μεσολαβείται από μουσικά κυκλώματα και μπάρες στη σκηνή είναι μοιραίο πως κάποια στιγμή ο κόσμος θα ξενερώσει. Αυτό το πράγμα στο χιπ χοπ δε λειτουργεί. Αντίθετα αν πάει κανείς σ’ ένα live των Ψυχόδραμα θα δει πως στο τέλος είναι όλος ο κόσμος στο ένα μέτρο και «χώνει» ρίμες. Αυτό που συνέβη είναι πως όταν το χιπ χοπ έγινε κλειστό κύκλωμα απρόσιτο στους πολλούς, οι πολλοί απλά πήραν την κατάσταση στα χέρια τους. Περισσότερο ή λιγότερο οργανωμένα. Άλλοι βασίστηκαν στην κουλτουρα των αυτοοργανωμένων συναυλιών , άλλοι έχτιζαν την τεχνογνωσία του είδους και έπαιρναν μια κάρτα ήχου, μικρόφωνα κι έκαναν την παραγωγή μόνοι τους. Και πλέον δεν ήταν αναγκασμένοι να συμμορφώνονται με τα μουσικά βιομηχανικά στερεότυπα εισαγωγής από Αμερική. Στερεότυπα (γκανγκστερισμού, νεοπλουτισμού) που αρκετά από τα σχήματα της δισκογραφίας υιοθετούσαν και υιοθετούν.
Κώ: Που ούτε καν αυτό δεν είναι. Γιατί το βασικό στερεότυπο είναι πως για να είσαι αναγνωρίσιμος και πετυχημένος πρέπει να παίζεις με τον Κιάμο… Eπειδή η Ελλάδα είναι και μικρή αγορά είναι σχεδόν απίθανο να φτιαχτεί ας πούμε, μια σάπια μεν, διακριτή δε σκηνή r’n’b τύπου.
Μ: Έχω μία ερώτηση ρε Κακοτέχνη. Το χιπ χοπ στην ελλάδα μετράει περίπου είκοσι χρόνια ζωής. Μετράω από τη συναυλία των Public Enemy στο Κατράκειο. Εσύ από την άλλη είσαι στη φάση δώδεκα δεκατρία χρόνια. Δε σου φαίνεται πως αφού το χιπ χοπ έκανε τον κύκλο του, διάφοροι άνθρωποι κοντά στην ηλικία σου που εντάχθηκαν σ’ αυτό έχουν πλέον ωριμάσει; Κι αποφάσισαν να τραβήξουν έναν συγκεκριμένο δρόμο επηρεασμένοι κι από την εποχή;
Κ: Ναι, κάτι αντίστοιχο συνέβη και στην Αμερική. Ο Sage Francis ας πούμε, πήρε το χιπ χοπ από τους Public Enemy και το έχει πάει και σε άλλα θέματα, θέματα που μπορεί να έχουν να κάνουν ακόμα και με την καταγγελία των ομοφοβικών για παράδειγμα. Κάνοντάς το πιο συνειδητό και ξεφεύγοντας από τα στερεότυπα της ματσίλας. Αυτό το πράγμα ήρθε και στην Ελλάδα με μια ντόπια μετάφραση. Έφτασε η στιγμή που οι τέως ακροατές και νυν δημιουργοί άρχισαν να προβληματίζονται για το κατά πόσο τους καλύπτει αυτό που ακούνε. Έτσι την προηγούμενη δεκαετία βγαίνουν συγκροτήματα όπως οι Παράγοντες, οι Ψυχόδραμα, οι Flowjob και άλλοι πολλοί που λένε περισσότερα πράγματα γειωμένα στην ελληνική πραγματικότητα και όχι στο αμερικανικό πρότυπο (μια απαγκίστρωση που είχε ήδη συμβεί και σε άλλες ευρωπαικές χιπ χοπ σκηνές). Τότε μπήκε μια ποικιλομορφία και πράγματα που δεν υπήρχαν στο ελληνικό χιπ χοπ. Κι από εκεί που μιλάγαμε για τρία τέσσερα σχήματα φτάσαμε να μιλάμε για δεκάδες.
Κώ: Σκεφτόμουνα το εξής. Μετά το live στο Παπουτσάδικο μιλάγαμε με τον Παράξενο και τον Ίβι από τους Te pavarurit και λέγαμε πως η εικόνα που έχουμε για το χιπ χοπ στο κεφάλι μας είναι ταξικά προσδιορισμένη… Πως δίνει φωνή σ’ αυτούς που δεν έχουν φωνή, που έλεγε κι ο Chuck D. Είναι τυχαίο πως ήδη από τα τέλη των 90s και πολύ περισσότερο τώρα υπάρχουν τόσες αλβανικές (και όχι απαραίτητα αλβανόφωνες) χιπ χοπ μπάντες; Και στη hit ‘n’ rap υπάρχουν τέτοιες.
Κ: Στη hit ‘n’ rap, το σημείο συνάντησης με το μη ελληνόφωνο χιπ χοπ, με μετανάστες δηλαδή, ήταν το φθινόπωρο του ’04. Εξαιτίας του έντονα ξενοφοβικού ρατσιστικού κλίματος που υπήρχε τότε, πριν και μετά το πογκρόμ του ’04, είπαμε πως πρέπει να πάρουμε θέση σ’ αυτό και να κάνουμε κάτι μαζί με μετανάστες. Βρήκαμε κάποια συγκροτήματα που τα παιδιά ήταν από Αλβανία, όπως οι Te pavarurit ή οι Bonus Track, και κάναμε αρκετές συζητήσεις μαζί τους για να δούμε πως το βλέπουν κι εκείνοι. Με στόχο να κάνουμε σαφές πως η hit ‘n’rap όχι μόνο είναι ανοιχτή σε μετανάστες αλλά το επιδιώκει κιόλας. Πράγματι, υπήρξε πολύ μεγάλη ανταπόκριση και σήμερα συμμετέχουν πολλοί μετανάστες κυρίως από την Αλβανία, στο εγχείρημα. Και υπάρχουν επίσης και πολλά συγκροτήματα μεικτά, όπως οι Productive για παράδειγμα. Αυτό που συνέβη στα σχολεία, στις γειτονιές, παντού, συνέβη και στο χιπ χοπ. Και είναι επίσης πως βρίσκεται σχεδόν στο dna του χιπ χοπ η εναντίωση σε κάθε φυλετικό διαχωρισμό. Είναι η ίδια του η προέλευση από τα γκέτο των ηπα, που το καθιστά μια λαϊκή μορφή έκφρασης ανοιχτή, σχεδόν αξιωματικά, σε όλους.
Κώ: Πέρα από το αξιωματικό της υπόθεσης, δεν είναι όμως και το ότι σήμερα ή μιλάς πλέον για πραγματικά προβλήματα ή δε λες τίποτα; Ότι στο βαθμό που το mainstream «όνειρο» έχει εμφανώς σαπίσει γίνεται πιο ξεκάθαρη η προοπτική του conscious rap;
Κ: Κοίταξε. Καταρχάς στο χιπ χοπ το υποκειμενικό στοιχείο είναι πολύ έντονο. Έχει πολύ εγωισμό μέσα του στο βαθμό ειδικά που μιλάει για προσωπικά βιώματα. Αν πράγματι αντιλαμβάνεσαι και ζεις πράγματα, αυτό θα βγει και στο ραπάρισμα. Κι αυτό φαίνεται. Δεν είναι ψαγμένο ή ελιτίστικο, είναι λαϊκό όπως έλεγα και πριν. Και παρότι υπάρχουν άνθρωποι που γράφουν πολύ βαθύ στίχο, το χιπ χοπ είναι κατά βάση λόγια σταράτα. Τώρα για το conscious rap πιστεύω πως συνεχίζεται μια παράδοση που υπάρχει εδώ και χρόνια. Το χιπ χοπ συνεχίζει να είναι έντονα αντιφασιστικό όχι απαραίτητα με πολιτικούς όρους αλλά με την έννοια της ρήξης ενάντια σε κάθε καταπίεση, υποτίμηση και χειραγώγηση. Κι όταν βρίσκεσαι στη συναυλία και αυτά που λες επηρεάζουν κι αγγίζουν και άλλους, μοιάζει να δημιουργείται κάτι που ξεφεύγει από το προσωπικό βίωμα κι αποκτά μια πιο συλλογική διάσταση. Που είναι το οξυγόνο της όλης φάσης. Γι’ αυτό και όσοι πάνε να κάνουν ένα δίσκο σε μια εταιρεία ακολουθώντας τους όρους της βιομηχανίας, το χάνουν και βλέπεις ότι αμέσως μετά χάνουν την φρεσκάδα τους ουσιαστικά εξαφανίζονται.
Από την άλλη υπάρχουν και κάποια πράγματα που εμένα προσωπικά με προβληματίζουν. Ας πούμε αυτή η γενικώς συνηθισμένη ψυχολογία του πλήθους. Ή η ματσίλα και ο εγωισμός που έλεγα προηγουμένως αλλά κακώς εννοούμενος.
Κώ: Υπάρχουν όμως σχήματα που πλέον βάζουν χοντρά την προοπτική ξεπεράσματος τέτοιων στερεότυπων, έτσι δεν είναι; Πλάκα πλάκα η hit ‘n’ rap δεν είναι τέτοιο παράδειγμα;
Κ: Εμείς ποτέ δεν την είδαμε με όρους πλήθους. Και ακριβώς επειδή συμμετείχαν πολλά σχήματα αυτό, η ψυχολογία του crew, ήταν σχεδόν απίθανο. Γι’ αυτό επίσης αν ακούσεις τους στίχους θα διαπιστώσεις πως απουσιάζει σχεδόν το στοιχείο της αυτοαναφορικότητας. Ξέρεις, να λες κάθε τρεις και λίγο, είμαι ο τάδε mc και ξηγιέμαι έτσι και αλλιώς κλπ. Εντάξει, θα πεις δυο κουβέντες στα πλαίσια του χιπ χοπ αλλά στην δική μου συνείδηση τό ‘χω φουλ και με έχει κουράσει να ακούω να λένε πόσο καλά ραπάρουν. Το πόσο καλά ραπάρεις φαίνεται, δε χρειάζεται να το πεις. Θα ακούσεις κάποιον τέσσερεις πέντε φορές και θα καταλάβεις.
Κώ: Όντως, αυτή η λογική φτιάχνει είδωλα αντί να φτιάχνει σχέσεις…
Κ: Τώρα, όπως έλεγα και πριν, το χιπ χοπ είναι ένας πολύ πρωτόγονος τρόπος έκφρασης. Δεν πρέπει όμως να εκφυλίζεται και να περιορίζεται στο ωραίο flow ή την έξυπνη ατάκα. Για μένα ένας καλός mc πρέπει να έχει κάποιες παραστάσεις και κριτήριο,πρέπει να έχει να πει πέντε πράγματα και σαν άνθρωπος. Το ότι κάποιος έχει απήχηση ας πούμε δεν τον κάνει καλό για μένα. Από την άλλη το ότι δεν τον ακούει και κανείς δε σημαίνει ότι είναι underground. Μπορεί να μην είναι καλός σε αυτό που κάνει, να είναι απλά κακός mc. Για μένα το σημαντικό είναι να μην είσαι κενός. Να είσαι καλός σε αυτό που κάνεις και να το υποστηρίζεις με τις πράξεις. Γιατί αν αθροίζαμε όλες τις αντιφασιστικές και αντιμπατσικές ατάκες που έχουν ειπωθεί από χιπχοπάδες, το ένα τοις εκατό να είχε συμβεί θα είχε γίνει επανάσταση. Γι’ αυτό λέω για τις πράξεις. Οπότε αυτό που περιμένω από τη χιπ χοπ φάση είναι λιγοτερα λόγια και περισσότερες πράξεις. Και το καλό είναι πως έχουν ξεπηδήσει, εντός κι εκτός αθήνας, πολλές diy και συλλογικές προσπάθειες από συγκροτήματα ή project όπως ο «υπόγειος ήχος» στο «Παπουτσάδικο» που κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση. Αυτοοργανωμένη μουσική δηλαδή και δημόσια σε δρόμους και πλατείες. Πράξεις και όχι λόγια.
